بوسون
Buson
Buson
ترجمه های مختلف از یک هایکو
این هایکو در فرانسه حداقل به هشت صورت مختلف
ترجمه شده است. در اینجا سعی می کنیم به شکل های مختلف آن نگاهی بیندازیم. انتخاب
بهترین و وفادارترین ترجمه به زبان اصلی آن بسیار مشکل است. صرف نظر از چگونگی اصل
هایکو به زبان ژاپنی به سراغ ترجمه ساده آن توسط خانم چنگ وینگ می رویم. خانمCheng Wing و Hervé Collet نظرشان این است که این هایکو در زبان
اصلی اش اینگونه بوده است. (ابتدا ترجمه ساده و بدون جنبه های ادبی آن):
Sur la cloche du temple
Endormi
Un papillon
روی ناقوس معبد
در خواب
یک پروانه
آنها همچنین سعی کردند این اثر را از حالت ترجمه خارج و به آن جنبه های
ادبی لازم را بدهند. در این صورت ترجمه آنها به این صورت در آمده است:
Sur la grosse cloche
Il s’est posé pour dormir —
Ah ! le papillon
بر ناقوس بزرگ
برای خوابیدن نشسته
آه ! پروانه
در اینجا می توان به خوبی درک کرد که وقتی صحبت از ارزش ادبی هایکو به
میان می آید همین توجه به فرم و موسیقی و اعجاز و ایجاز زبان است که می تواند آن
را از یک حدیث ساده و موعظه جدا سازد. یعنی با توجه به فرم و ساختار آن روح شعر را
در آن تزریق کرد تا به فرم یک اثر دلنیشن ادبی برسد.
با توجه به همین مسئله می بینیم که ترجمه Joan
Titus-Carmel کمی فرق می کند:
Sur la cloche du temple
se repose et dort
un papillon
بر ناقوس معبد
می نشیند و می خوابد
پروانه ای
ما در زبان فارسی «نشستن» را برای حشراتی مانند پروانه به کار می بریم
در صورتی که در فرانسه به جای s'asseoir از se repose استفاده می کنند. در این ترجمه نشستن و خوابیدن
به صورت دو فعل جداگانه آمده در صورتی که در ترجمه خانم وانگ «پروانه برای خوابیدن
نشسته» آمده است که با توجه به اصل هایکو معقول تر و دقیق تر است.
در گلچین هایکو از Karl Petit این هایکو باز به صورت دیگری ترجمه شده است:
Sur la cloche du temple
S’est posé un papillon
Qui dort tranquille
بر ناقوس معبد
پروانه ای نشسته
که آسوده بخوابد
این آسوده خوابیدن با توجه به ناقوس که منبع تولید صدایی بزرگ است،
جالب است اما آنگونه که Cheng Wing می نویسد مد نظر باشو نبوده است و ما هم نمی دانیم که «آسوده» از کجا آمده است. Gaston Renondeau نیز گلچینی از هایکوهای ژاپنی و از جمله همین هایکوی مورد نظر را
ترجمه و چاپ نمود. او به راحتی هایکوی بوسون را در دو خط ترجمه کرد.
Sur la cloche du temple
Un papillon est endormi
روی ناقوس معبد
پروانه ای خوابیده
اینگونه نوشتن هایکو نزد هایکونویسان مدرن رایج
است، آنها به فرم کلاسیک هایکو اصلاً پایبند نیستند. آنها حتی هایکوهایشان را در
یک خط می نویسند، سیلابها را نمی شمارند، اما اغلب از 17 هجای معمول کمتر است. خانم
Gilberte Hla-Dorgeنیز
هایکوی مورد نظر را مجموعه : یک شاعر ژاپنی قرن هیجدهم، اینچنین ترجمه نموده است:
Sur la cloche suspendue
S’étant posé, il dort,
Ce petit papillon
بر ناقوس آویخته
تا نشست، خوابید
این پروانه کوچوک
باز هم در خط دوم می بینیم که مترجم به اصل هایکو وفادار نبوده است و
نمی دانیم عبارت «تا نشست خوابید» را از کجا آوردهاست.
و سرانجام ترجمه آخر از همین هایکو توسط François Toussaint در ادبیات ژاپنی Littérature japonaise که چنین است:
Le papillon
sur une cloche
Assoupi
پروانه
روی ناقوس
خواب آلود
ترجمه های فارسی:
روی ناقوس بزرگ
پروانه ای می نشیند
و می خوابد (مترجم ناشناس)
این مترجم محترم نیز واژه «بزرگ» را از خودش در آورده که در اصل هایکو
نیست. اما ترجمه آقا شاملو:
روی ناقوس
نشسته خواب است
پروانه (ترجمه پاشایی، شاملو)
در خط اول اصلاً اثری از مکان نیست و بکلی «معبد» را حذف کرده اند. خط دوم این ترجمه هم کمی عجیب است. «نشسته خواب است». مگر پرندگان ایستاده
هم می خوابند؟ این هم از عبارات من درآوری است. شاید اگر می نوشت: «نسشته که
بخوابد» یا «برای خوابیدن نشسته» پذیرفتنی تر از این بود. ما نفهمیدم «نشسته خواب
است». یعنی چه؟ «شاید بعضی ها به راحتی متوجه منظور مترجم شوند، اما این جمله از
لحاظ «ادبی» کاملاً اشتباه است و حتی درمحاوره هم نمی گوییم «فلان پرنده نسشته
خواب است» چه برسد در یک هایکو یا حتی شعر.
بهر حال آقای شاملو نیز «نشستن» را خودشان اضافه کرده اند. در اصل شعر
هیچ اثری از فعل نشستن نیست:
Sur la cloche du temple
Un papillon est endormi
بر تاقوس معبد
یک پروانه خوابیده
حتی اگر در هایکوی اصلی هم نشستن و خوابیدن با هم بکار رفته باشد، می
توان به آن ایراد گرفت. وقتی صحبت از خوابیدن است، به نشستن نیازی نیست.
ترجمه من:
با توجه به فرم و محتوای کلی هایکو و این اثر
بوسون، این ترجمه بهترین شکل ممکن می تواند باشد.
پروانه ای
بر ناقوس معبد
به خواب رفته
ترجمه انگلیسی:
Butterfly...
sleeping
on the temple bell
پروانه ای
خوابیده
بر ناقوس معبد
「釣鐘にとまりて眠る胡蝶かな」 —
